Ηρώ Ποταμούση Κοινωνιολόγος, Θεατροπαιδαγωγός, Υπ. Διδ. Παν/μιο Αιγαίου

Σε όλη μου την ενήλικη ζωή ως εκπαιδευόμενη και ως εκπαιδεύτρια πάντα σχολιάζω με συνεκπαιδευόμενους ή/και συνεκπαιδευτές τη μεγάλη συμμετοχή των γυναικών στα βιωματικά εργαστήρια, στα σεμινάρια με θέμα τις τέχνες, στις ημερίδες με θέμα την εκπαίδευση, στα εκπαιδευτικά προγράμματα και τα παιδαγωγικά συνέδρια. Η μεγάλη εκπροσώπηση του γυναικείου φύλου ή η μικρή του ανδρικού, είναι συνήθως εντυπωσιακή!

Ας αντλήσουμε μερικά παραδείγματα από τις πρόσφατες δράσεις και μια έρευνα του  Learn Inn Ε.Κ.Π.Α. Στα πλαίσια της προώθησης των e-learning προγραμμάτων του αλλά και της αλληλεγγύης εξαιτίας της πανδημίας του COVID- 19, το Learn Inn Ε.Κ.Π.Α. προχώρησε στη διοργάνωση δωρεάν δράσεων με άξονα την εκπαίδευση. Ξεκινήσαμε με την υλοποίηση 2 κύκλων δωρεάν εξ αποστάσεως βιωματικών εργαστηρίων εν μέσω καραντίνας και ενός  διήμερου δωρεάν e- συνεδρίου στο κλείσιμο της περσινής ακαδημαϊκής χρονιάς. Μετά από κάθε σεμινάριο αλλά και μετά το συνέδριο οι συζητήσεις με τους συνεργάτες μας εστίαζαν πολλές φορές στη μεγάλη συμμετοχή των γυναικών.

Ας μιλήσουμε, όμως, και με νούμερα. Τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο 2020 συνεχίσαμε στην ίδια πολιτική διοργανώνοντας  μια σειρά δωρεάν webinars. Αποφασίσαμε να αναλύσουμε λίγο περισσότερο τα δεδομένα. Ο αριθμός των αιτήσεων ήταν 1008. Από αυτές οι 918 ήταν γυναίκες και οι 90 ήταν άνδρες! Στα παραπάνω νούμερα προστίθενται τα στοιχεία από μια online έρευνα του Learn Inn ΕΚΠΑ η οποία, αν και είναι ακόμα υπό διεξαγωγή, φανερώνει ότι από τις πρώτες 133 πρώτες απαντήσεις εκπαιδευομένων στα προγράμματα «Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Επικοινωνία και Γλώσσα», «Εκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων», «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση», «Διδακτική και Μεθοδολογία της Θρησκευτικής Εκπαίδευσης» και «Εκπαίδευση στην Εμψύχωση και Ενδυνάμωση Ομάδων», το 78% περίπου είναι γυναίκες.

Γιατί υπάρχουν περισσότερες γυναίκες από άντρες στον κλάδο της εκπαίδευσης;

Αν προσεγγίσουμε το θέμα κοινωνιολογικά, η αιτία πιθανώς να βρίσκεται στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον.  Η κοινωνία,  μέσω των φορέων κοινωνικοποίησης (οικογένεια, σχολείο, ΜΜΕ, εκκλησία κ.α.) προτρέπει τις γυναίκες να προσφέρουν και να παρέχουν φροντίδα. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι συχνά επιλέγουν επαγγέλματα όπως η διδασκαλία και η νοσηλευτική.

Μελετώντας το ζήτημα από την οπτική της εξέλιξης, διαπιστώνεται ότι τα χαρακτηριστικά των γυναικών και των ανδρών έχουν αναπτυχθεί στη διάρκεια αιώνων σε σχέση με το ποια ήταν πιο ευεργετικά και χρήσιμα για την ανθρωπότητα. Πιθανόν οι γυναίκες να γίνονται δασκάλες, διότι ανέπτυξαν σε μεγάλο βαθμό την αίσθηση της προστασίας και της φροντίδας των παιδιών τους αφού εκείνες  γεννούσαν μετά τη σύλληψη,  και είχαν την ευθύνη της ανατροφής τους. Έτσι, υποστηρίζεται ότι μέσω της φυσικής επιλογής οι γυναίκες της σημερινής κοινωνίας είναι πιο πιθανό να αναπτύσσουν αντίστοιχα χαρακτηριστικά και να επιλέγουν επαγγέλματα που εμπεριέχουν τη φροντίδα παιδιών, όπως η διδασκαλία. Το φεμινιστικό κίνημα που αναπτύχθηκε μετά το 1970, άσκησε μεγάλη κριτική στην συγκεκριμένη οπτική. Υποστήριξε ότι τα χαρακτηριστικά αναπτύσσονται μέσω της κοινωνικοποίησης των γυναικών και της καλλιέργειάς τους από πατριαρχικές κοινωνίες.

Στη σύγχρονη κοινωνία, έχει αναπτυχθεί και η άποψη ότι η επιλογή του επαγγέλματος της εκπαιδευτικού – ίσως τα προηγούμενα χρόνια τουλάχιστον – γίνεται λόγω συνθηκών εργασίας, ωραρίου και σταθερότητας. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι αυτές που κυρίως φροντίζουν για όλα στην οικογένεια και επιλέγουν το επάγγελμα της εκπαιδευτικού, για να ταιριάζει το ωράριο τους με αυτό των παιδιών. Και σε αυτή την περίπτωση, επομένως, η επιλογή γίνεται στη βάση κοινωνικών κριτηρίων.  Η χαμηλή κοινωνική αναγνώριση που φέρει το επάγγελμα, ιδιαίτερα για τις χαμηλές βαθμίδες εκπαίδευσης, επιδρά στη μη επιλογή του από τους άντρες. Έτσι κι αλλιώς οι θέσεις εργασίας στις οποίες κυριαρχούν οι γυναίκες έχουν χαμηλότερο μισθό κατά μέσο όρο από εκείνες των ανδρών, και μελέτες έχουν δείξει ότι αυτά τα επαγγέλματα τείνουν επίσης να απολαμβάνουν λιγότερο κύρος άρα δεν επιλέγονται συχνά από άνδρες (Κ.Ε.Θ.Ι.,  2008). Οι έρευνες, πάλι, δείχνουν ότι οι προσωπικές επιλογές των δύο φύλων διαφέρουν καθώς οι άνδρες τείνουν να θέτουν τις οικονομικές απολαβές σε υψηλότερη προτεραιότητα από ότι οι γυναίκες (Ohio State University, 2019).

Και στην Ελλάδα;

Στον τομέα της εκπαίδευσης, παρατηρείται ότι οι γυναίκες φοιτήτριες στα πανεπιστήμια και τεχνολογικά ιδρύματα της χώρας είναι περισσότερες από τους άνδρες (ΥΠΠΕΘ, 2016α και β). Αν και από το 1970 και μετά οι κοινωνικές πρακτικές περιορισμού της ίσης συμμετοχής στην εργασία λόγω φύλου άρχισαν να μειώνονται, στην πράξη τα βήματα μοιάζουν να γίνονται αργά, εάν όντως γίνονται.

Έρευνες δείχνουν ότι το 68% του εκπαιδευτικού προσωπικού όλων των βαθμίδων είναι γυναίκες. Στην προσχολική αγωγή αποτελούν το 97% των θέσεων, στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση το 82%, στη Δευτεροβάθμια το 63% και το 43% στην τριτοβάθμια (Ο.Ο.Σ.Α., 2014). Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.) στην έκθεση του σημειώνει ότι «η γυναικεία αριθμητική υπεροχή δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και εξάλειψη του έμφυλου μισθολογικού χάσματος». Διευκρινίζει μάλιστα ότι ανάμεσα στα κράτη μέλη του τα δείγματα δείχνουν ότι το χάσμα τείνει να εντατικοποιείται αντί να μειώνεται.

Όμως και στο  χώρο της δια βίου μάθησης και της επιμόρφωσης στον τομέα της εκπαίδευσης κυριαρχούν οι  γυναίκες. Μια πρώτη σκέψη είναι ότι, εφόσον οι γυναίκες είναι οι εκπαιδευτικοί, οι γυναίκες επιμορφώνονται σε σχετικά θέματα.

Και τι πειράζει;

Οι αναλύσεις σε σχέση με τα δύο φύλα και την εργασία και την εκπαίδευση, σίγουρα χρειάζονται εμβάθυνση, έρευνα και διεπιστημονικότητα. Οι σκέψεις που δημιουργούνται σίγουρα αφορούν την κοινωνική διαστρωμάτωση, την ίση εκπροσώπηση στην κοινωνία και την προώθηση της ισότητας των φύλων. Όμως από κάπου πρέπει να αρχίζουμε πάντα. Η παρατήρηση, η παράθεση των δεδομένων και  μια πρώτη προσπάθεια ανάλυσής τους,  προκαλεί προβληματισμό. Και μακάρι και μια μικρή ενόχληση, για την μη ισότητα. Σε αυτό και σε άλλα επίπεδα. Και ίσως ο προβληματισμός και η ενόχληση, χέρι χέρι με την εκπαίδευση, και την κατάρτιση, να προκαλέσει μια σημαντική μετακίνηση προς την χειραφέτηση. Όσο για την κοινωνική αλλαγή; Έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας…